روش‌های کنترل استرس
«من استرس دارم»؛ شاید این بیش‌ترین جمله‌ای است که در طی سال تحصیلی از دانش‌آموزان می‌شنویم؛ در واقع، هر زمان که آن‌ها نمی‌توانند پاسخگو باشند یا وظایفشان را به عنوان یک دانش‌آموز انجام نمی‌دهند، این عبارت را می‌شنویم؛
وقتی منظورشان را از گفتن این جمله می‌پرسیم، می‌گویند که اضطراب به آن‌ها اجازه نمی‌دهد تا در حد خودشان ظاهر شوند یا توانمندی‌هایشان را ارائه دهند. نکته جالب اینجاست که آن‌ها واژه استرس و اضطراب را مترادف یکدیگر به کار می‌برند؛ در حالی که استرس با اضطراب تفاوت دارد.
تفاوت استرس با اضطراب
«استرس»
شرایط یا احساسی است که در آن، فرد از لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموع خواسته‌ها و انتظاراتی که از او وجود دارد، فراتر از منابع، امکانات و توانمندی‌های در اختیار اوست.
«اضطراب»
یک احساس منتشر، ناخوشایند و مبهم هراس و نگرانی با منشأ ناشناخته است و شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژی است.
در واقع، روشن‌ترین فرق استرس و اضطراب این است که بروز استرس دلیل روشنی دارد، در حالی که دلیل روشنی برای بروز اضطراب نداریم.
هنگامی که کسی می‌گوید دچار نگرانی است و این نگرانی و ترس دلیل روشنی دارد که فرد به آن آگاه است، می‌گوییم که او دچار استرس شده است، اما هنگامی که نگرانی و دلشوره‌های فرد بدون دلیل است و فرد دلیل درستی برای آن ندارد، فرد دچار اضطراب شده است؛
پس در واقع باید گفت:« استرس آزمون دارم» و نمی‌توان برای چنین موردی از واژۀ اضطراب بهره گرفت. هنگامی که فرد نسبت به کارآمدی، توانایی و استعداد خود در شرایط امتحان، دچار نگرانی و تردید می‌شود، می‌توان از استرس امتحان سخن گفت.
در هنگام امتحان، به ویژه امتحانات سرنوشت‌ساز (آزمون سراسری یا امتحانات نهایی)، بیش‌تر دانش‌آموزان استرس امتحان را تجربه می‌کنند.
همچنین در این دوران، که کلاس‌ها به صورت آنلاین برگزار می‌شود و برای دانش‌آموزان و معلم‌ها شرایط متفاوتی نسبت به گذشته در کلاس درس حکم فرماست، شاهد بروز استرس بیش‌تری در بین دانش‌آموزان هستیم؛
البته وجود اندکی استرس در انسان، طبیعی و مطلوب است و موجب افزایش تلاش و تکاپو می‌شود، اما استرس زیاد، یکی از دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان است و ۱۵ تا ۳۰ درصد از موارد تجدیدی و مردودی را به آن نسبت می‌دهند.
دانش‌آموزی که استرس دارد، احساس می‌کند که ذهنش خالی شده و هر چه را آموخته فراموش کرده است. چنین دانش‌آموزی به پرسش‌ها، پاسخ‌های بی ربط، نادرست و ناقص می‌دهد و با افکاری نامربوط و معمولا ناخواسته در مورد پیامدهای امتحان، درگیر است.
علل بروز استرس امتحان
علل و عوامل بروز استرس امتحان در دانش‌آموزان، بسیار مختلف و متفاوت است، اما آن‌ها را می‌توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:
الف) عوامل فردی و شخصیتی دانش‌آموز:
مانند: استرس عمومی، پایین بودن اعتماد به نفس، هوش، تمرکز و به ویژه روش‌های نادرست مطالعه و انتظارات نادرست داشتن از خود
ب) عوامل آموزشگاهی و اجتماعی:
مانند: انتظارات معلمان، رقابت، سیستم آموزشی غلط حاکم بر مدارس و مدرک‌گرایی
ج) عوامل خانوادگی:
مانند: شیوه‌های تربیتی والدین، انتظارات سطح بالای والدین، جو عاطفی حاکم بر خانواده، ویژگی‌های شخصیتی والدین و طبقه اقتصادی و اجتماعی والدین.
پیشگیری از بروز استرس امتحان
استرس امتحان به میزان زیادی قابل پیشگیری است. در اینجا به برخی از روش‌های پیشگیری از آن اشاره می‌شود.
ارزیابی واقع بینانه و بدون اغراق از امتحان:
اگر دانش‌آموز امتحان را امری عادی تلقی کند و از قوانین و سؤالات ترسانده نشود، کم‌تر دچار استرس می‌شود.
اجتناب از توجه بیش از حد به استرس امتحان:
هر اندازه که دانش‌آموزان استرس امتحان را بیش‌تر در معرض توجه قرار دهند، دلهره و نگرانی آن‌ها بیش‌تر خواهد شد، و بهتر است که به جای توجه بیش از حد به استرس امتحان، به تجارب موفقیت آمیز قبلی خود توجه نمایند.
رفتارهای سازنده مانند مشورت و تمرین:
پاسخ‌ها و رفتارهای سازنده، از قبیل: مطالعه بیش‌تر، مشورت با دیگران، تمرین سؤالات امتحانی قبل یا سؤالات احتمالی و امتحان فعلی می‌تواند مفید باشد.
